Druga z trzech powieści historycznych będących częścią Trylogii, napisanej dla pokrzepienia serc przez Henryka Sienkiewicza. Głównym bohaterem powieści jest młody chorąży orszański Andrzej Kmicic, który przybywa na Laudę, aby zgodnie z testamentem Herakliusza Billewicza poślubić jego wnuczkę Aleksandrę Billewiczównę. W tym czasie rozpoczyna się jeden z najbardziej dramatycznych okresów dziejów Polski – szwedzki potop. Zaręczony z Oleńką Kmicic opowiada się początkowo po stronie Radziwiłłów – potężnego rodu magnackiego wspierającego Szwedów w ich najeździe na Rzeczpospolitą. Uznany przez szlachtę i narzeczoną za zdrajcę, postanawia się zrehabilitować. Pod przybranym nazwiskiem – Babinicz – bierze udział w obronie Jasnej Góry, własną piersią osłania króla Jana Kazimierza przed wrogami i bohatersko walczy z nieprzyjacielem do zakończenia wojny.
W 1974 roku powieść Potop, jedno z najważniejszych dzieł w literaturze polskiej, została zekranizowana – powstał film fabularny w reżyserii Jerzego Hoffmana.